Στις αρχές Μαρτίου οι παραβιάσεις των ανθρώπινων δικαιωμάτων στο Αιγαίο Πέλαγος και στα ελληνοτουρκικά χερσαία σύνορα κατέγραψαν νέα επίπεδα. Η κλιμάκωση συμβάδιζε με πράξεις καταστολής εναντίον ΜΚΟ και δομών αλληλεγγύης για πρόσφυγες και μετανάστες. Πρόσφατα, οι ελληνικές αρχές δημοσίευσαν ένα δελτίο τύπου αναφορικά με μια ποινική έρευνα που αφορά 33 άτομα από τέσσερις διαφορετικές ΜΚΟ. Παρόλο που στην ανακοίνωση δεν αναφέρεται το Alarm Phone κι ούτε υπάρχει κάποια επίσημη δήλωση που να μας συμπεριλαμβάνει, διάφορα δημοσιεύματα ισχυρίζονται ότι το Alarm Phone αποτελεί μία από τις ομάδες που βρίσκονται στο στόχαστρο. Η θέση μας παραμένει η ίδια με αυτή της δήλωσής μας της 1ης Οκτωβρίου 2020 και απέχουμε από οποιονδήποτε σχολιασμό της έρευνας ή των φημών γύρω από αυτήν. Αντ’ αυτού θέλουμε να επικεντρωθούμε στα πραγματικά εγκλήματα που διαπράττονται στο Αιγαίο: τις επαναπροωθήσεις και τις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων από το ελληνικό κράτος. Το Alarm Phone, μαζί με άλλους φορείς όπως το Ελληνικό Συμβούλιο Προσφύγων, τη Διεθνή Αμνηστία, το Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, την Τhe Guardian και τους The New York Times, διαπίστωσε και κατέγραψε πολλαπλές φορές επαναπροωθήσεις και σοβαρές παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων τόσο στα χερσαία σύνορα όσο και στη θάλασσα. Αυτός ο όγκος και η αύξηση των αποδείξεων οδήγησαν πρόσφατα στη σύνταξη ανοικτής επιστολής προς την ελληνική Βουλή από 29 οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων και ανθρωπιστικών μη-κυβερνητικών οργανώσεων στην οποία καλούν για την άμεση διερεύνηση των διασυνοριακών παραβιάσεων.
Επιπλέον, το ξέσπασμα του κορωνοϊού πρόσθεσε μία νέα διάσταση τρόμου στην κατάσταση των ανθρώπων εν κινήσει. Καταρχάς οι άνθρωποι που μετακινούνται διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο μόλυνσης λόγω των επισφαλών συνθηκών μετακίνησης, ενώ η συνεχής τροποποίηση των μέτρων κατά του κορωνοϊού έχει απομονώσει τους ανθρώπους κι έχει δυσκολέψει ιδιαίτερα την πρόσβαση σε δομές αλληλεγγύης στην Ελλάδα και στην Τουρκία. Ο κορωνοϊός χρησιμοποιήθηκε ως δικαιολογία για το ολικό κλείσιμο των συνόρων και στην Ελλάδα για την αναστολή του δικαιώματος ασύλου για μικρό χρονικό διάστημα. Κατά τους τελευταίους μήνες η κατάσταση τόσο των λιγοστών ανθρώπων που κατάφεραν να φτάσουν στα ελληνικά νησιά όσο αυτών που ήδη βρίσκονταν παγιδευμένοι εκεί επιδεινώθηκε λόγω του κορωνοϊού.
Η ανάλυση αυτή εστιάζει στις τελευταίες συγκλονιστικές εξελίξεις που διαδραματίζονται στο Αιγαίο και αναφέρεται στις επαναπροωθήσεις στο Αιγαίο Πέλαγος και στα χερσαία σύνορα για τις οποίες το Alarm Phone ειδοποιήθηκε την περίοδο Φεβρουαρίου – Σεπτεμβρίου 2020. Κυρίως βασίζεται σε καταθέσεις ακτιβιστών και μεταναστών κι από τις δύο πλευρές των συνόρων. Μαζί σκιαγραφούν μία εικόνα συστηματικής βίας εναντίον των ανθρώπων που μετακινούνται στην Ελλάδα, στην Τουρκία και στη μεταξύ τους παραμεθόρια περιοχή. Ακόμη, δείχνουν την απώλεια οποιωνδήποτε υπηρεσιών που θα μπορούσαν να επιτρέψουν στους ανθρώπους να καλύψουν τις βασικές ανθρώπινες ανάγκες τους. Και στις δύο πλευρές των συνόρων οι μετανάστες χρησιμοποιούνται από τα εμπλεκόμενα κράτη σαν πιόνια σε πολιτικό παιχνίδι τόσο και εθνικό όσο και σε τοπικό επίπεδο.
Περιεχόμενα
- Κλιμάκωση και περαιτέρω στρατικοποίηση της περιοχής των συνόρων
- Περίληψη των περιπτώσεων του
- Περιπτώσεις επαναπροωθήσεων
- Νέα φυγή: Πυρκαγιά στη Μόρια στη Λέσβο
- Η κατάσταση στην Τουρκία και οι επιπτώσεις στους ανθρώπους που μετακινούνται
- Δίκτυα αλληλεγγύης μάχονται ενάντια στην αυξανόμενη βία
1. Κλιμάκωση και περαιτέρω στρατικοποίηση της περιοχής των συνόρων
Η κατάσταση στα θαλάσσια και χερσαία σύνορα επιδεινώθηκε όταν ο Τούρκος Πρόεδρος Ερντογάν ανακοίνωσε το άνοιγμα των συνόρων με την Ευρώπη και διέταξε τους συνοριοφύλακες να απομακρυνθούν. Τις ημέρες που ακολούθησαν, αρκετές χιλιάδες άνθρωποι ταξίδεψαν προς τα σύνορα ελπίζοντας να βρουν τρόπο να εισέλθουν σε ευρωπαϊκό έδαφος. Παρόλο που μόνο λίγες χιλιάδες άνθρωποι μετακινήθηκαν, οι εικόνες και οι ιστορίες ήταν αυτό ακριβώς που ήλπιζε ο Ερντογάν. Δυνάμεις ασφαλείας συγκρούστηκαν με ανθρώπους που μετακινούνταν και οι σκηνές βίας και χάους από τα ελληνοτουρκικά σύνορα κυριάρχησαν στα μέσα ενημέρωσης. Αυτό επέτρεψε στους ευρωπαίους πολιτικούς να αυξήσουν τη ρητορική μίσους εναντίον των μεταναστών και να τους σκιαγραφήσουν εκ νέου ως μία απειλητική μάζα ανθρώπων που κινείται προς την Ευρώπη. Η πραγματικότητα στο έδαφος ήταν πολύ διαφορετική.
Ένα βίντεο που δημοσίευσε η ειδησεογραφική πλατφόρμα ΜΟΝΙΤΟΡ έδειχνε βίαιες πρακτικές στην τουρκική πλευρά των συνόρων. Τούρκοι παράγοντες χρησιμοποιούσαν λεωφορεία, τα οποία φέρεται να τα είχε παράσχει η τουρκική κυβέρνηση, για να μεταφέρουν τους ανθρώπους στην παραμεθόρια περιοχή και στη συνέχεια να τους ανάγκαζαν να φύγουν. Το βίντεο επίσης έδειχνε τη συμμετοχή φασιστικών δυνάμεων, όπως οι Γκρίζοι Λύκοι. Αφού έφταναν εκεί, οι μετανάστες βρισκόντουσαν εγκλωβισμένοι στην παραμεθόρια περιοχή μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας, περιτριγυρισμένοι από ενόπλους και συρματοπλέγματα. Αυτοί που έφταναν στην Ελλάδα, συχνά συλλέγονταν από τις ελληνικές δυνάμεις ασφαλείας. Στη συνέχεια, αφού ξυλοκοπούνταν και εξευτελίζονταν, τους αφαιρούνταν τα ρούχα και τα τηλέφωνά τους προτού την επαναπροώθησή τους στην Τουρκία. Στην τουρκική πλευρά, δυνάμεις ασφαλείας έκαιγαν σκηνές, παρατούσαν ανθρώπους στη μέση του πουθενά και βίαια έσπρωχναν ανθρώπους από το ένα μέρος στο άλλο.
Πήγες όπως η Διεθνής Αμνηστία αναφέρουν ότι σκοτώθηκαν άνθρωποι στην προσπάθειά τους να διασχίσουν τα χερσαία σύνορα για να εισέλθουν στην Ελλάδα. Μία έρευνα του Forensic Architecture σε συνεργασία με τα μέσα ενημέρωσης Bellingcat και Lighthouse Reports εστιάζει στο συνοριακό πέρασμα Καστανιές/Pazarkule στην περιοχή του Έβρου/Meriç. Η έρευνα δείχνει ότι υπάρχει μεγάλη πιθανότητα οι πυροβολισμοί από την ελληνική πλευρά των συνόρων στις 4 Μαρτίου να σκότωσαν τον Muhammad Gulzar, πρώην κάτοικο του City-Plaza. Τουλάχιστον άλλοι έξι τραυματίστηκαν σοβαρά στο ίδιο περιστατικό. Μια έρευνα του μέσου ενημέρωσης Der Spiegel καταλήγει στο ίδιο συμπέρασμα. Έρευνα του Der Spiegel επισημαίνει επίσης τον πυροβολισμό και δολοφονία του Mohammad Al-Arab
από τη Συρία στις 2 Μαρτίου. Αντιδρώντας στο γεγονός, μέλη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου κάλεσαν την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να ερευνήσει άμεσα τους πυροβολισμούς. Απ’ όσο γνωρίζουμε δεν έχει γίνει τίποτα ακόμα. Πρόσφατα, το μέσο ενημέρωσης The New Humanitarian ανέφερε την επαναπροώθηση ενός άντρα που βρισκόταν στην Ελλάδα για αρκετούς μήνες και είχε ζητήσει άσυλο. Η ελληνική αστυνομία τον ανάγκασε μαζί με άλλους 10 αιτούντες άσυλο να μπουν σε ένα φουσκωτό σκάφος στον ποταμό Έβρο και τους επαναπροώθησε σε τουρκικό έδαφος.
Το Alarm Phone έχει επανειλημμένα καταγγείλει την κλιμάκωση της βίας στην περιοχή του Αιγαίου. Από τον Μάρτιο του 2020 οι περισσότερες κλήσεις προερχόμενες από το Αιγαίο Πέλαγος αναφέρουν επαναπροωθήσεις. Οι μετανάστες αφήνονται σε ακυβέρνητες βάρκες κοντά στα θαλάσσια σύνορα. Είναι σαφές ότι οι ελληνικές και οι τουρκικές αρχές έχουν αρνηθεί για ώρες να παρέχουν βοήθεια σε περιστατικά κινδύνου στη θάλασσα. Στα περιστατικά αυτά ο άμεσος κίνδυνος ήταν ως επί το πλείστον συνέπεια βίαιων ελιγμών της Ελληνικής Ακτοφυλακής κατά τη διάρκεια επαναπροωθήσεων. Οι αρχές έχουν αγνοήσει τις συχνές δημοσιεύσεις βίντεο που έχουν τραβηχτεί από ανθρώπους που βρίσκονταν σε κίνδυνο στη θάλασσα και που μεταδίδονταν σε πραγματικό χρόνο, καθώς και φωτογραφίες, ηχογραφήσεις και συνεντεύξεις σε μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
Παρόλο που η τεκμηρίωση των σοβαρών παραβάσεων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων έχει προβληθεί στα μέσα μαζικής ενημέρωσης, οι αρχές δεν έχουν διεξάγει εσωτερικές έρευνες για αυτές τις παραβιάσεις. Παρά τις διάφορες ερευνητικές εκθέσεις που αποδεικνύουν τη συμμετοχή των ελληνικών αρχών σε βίαιες επιθέσεις και επαναπροωθήσεις, συνεχίζουν να αποποιούνται οποιαδήποτε ευθύνη. Ακόμη και υπό το φως αδιάψευστων αποδείξεων, οι ευρωπαϊκοί θεσμοί παραμένουν αδρανείς, εγκρίνοντας έτσι σιωπηρά τις εγκληματικές πρακτικές της Ελληνικής Ακτοφυλακής.
Κατά τους τελευταίους μήνες, το Alarm Phone επικοινωνούσε επανειλημμένα με τις δυνάμεις του ΝΑΤΟ και με εκπροσώπους του Frontex όποτε ειδοποιούνταν για καταστάσεις κινδύνου στο Αιγαίο Πέλαγος. Σε καμία από τις περιπτώσεις αυτές δεν λάβαμε απάντηση ούτε είδαμε κάποιο από τα πλοία τους να αντιδρούν στο αίτημά μας για διάσωση. Αντ’ αυτού, η ΕΕ ενέτεινε την επιτήρηση και περαιτέρω στρατικοποίηση των συνόρων κατά τους τελευταίους 6 μήνες: Μεταξύ άλλων πρωτοβουλιών ήταν και η αύξηση των συνοριοφυλάκων και η επέκταση των επιχειρήσεων του. Το αποτέλεσμα ήταν περισσότερη βία στο πλαίσιο μίας πολιτικής που στοχεύει στο κλείσιμο των εξωτερικών συνόρων της Ευρώπης με κάθε δυνατό τρόπο. Για άλλη μια φορά την πολιτική αυτή την πλήρωσαν οι άνθρωποι που μετακινούνται. Εναπόκειτο σε όλους μας να ευαισθητοποιήσουμε τον κόσμο για το τι συμβαίνει στα ελληνοτουρκικά σύνορα και να απαιτήσουμε τον τερματισμό της βίας.
Εάν δεν μπορέσουμε να σταματήσουμε τον πόλεμο εναντίον των μεταναστών στα ευρωπαϊκά σύνορα, περισσότεροι άνθρωποι θα πεθάνουν. Σύμφωνα με στοιχεία του Διεθνούς Οργανισμού Μετανάστευσης (ΔOM), 91 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους στην Ανατολική Μεσόγειο το 2020 (τελευταία ανανέωση 27 Σεπτ. 2020). Οι πραγματικοί αριθμοί πιθανόν να είναι υψηλότεροι. Όπως ευρέως αναφέρθηκε, υπάρχουν φόβοι ότι τον Ιούλιο πνίγηκαν έως και 60 άνθρωποι στην προσπάθειά τους να διασχίσουν τη λίμνη Βαν στην νοτιοανατολική Τουρκία, και μόλις πριν λίγες εβδομάδες έχασαν τη ζωή τους τουλάχιστον τρεις άνθρωποι όταν μία βάρκα βυθίστηκε στην Κρήτη. Αυτοί είναι μόνο λίγοι θάνατοι για τους οποίους μάθαμε. Πολλοί άλλοι πιθανόν να έφυγαν σιωπηλά από τη ζωή. Αυξανόμενες περιπολίες στο Αιγαίο Πέλαγος και στα χερσαία σύνορα, πλωτές περιφράξεις, ένοπλοι στρατιώτες, ακτοφυλακή, αστυνομία και συνοριοφύλακες σκοτώνουν. Απαιτούμε να τερματιστεί αυτό το δολοφονικό μεταναστευτικό καθεστώς.
2. Περίληψη των περιπτώσεων του Alarm Phone από τον Φεβρουάριο έως τον Σεπτέμβριο
Μεταξύ 28 Φεβρουαρίου και 30 Σεπτεμβρίου 2020, το Alarm Phone ειδοποιήθηκε για 80 καταστάσεις κινδύνου στην περιοχή του Αιγαίου. Ενώ οι περισσότερες από τις κλήσεις συνδέονταν με καταστάσεις κινδύνου στη θάλασσα, μερικοί άνθρωποι επικοινώνησαν με το Alarm Phone ενώ αντιμετώπιζαν δυσκολίες στα χερσαία σύνορα ή στον ποταμό Έβρο. Σε περισσότερες από 55 από αυτές τις περιπτώσεις στο Αιγαίο, μας μίλησαν για βίαιες επιθέσεις ή/και επαναπροωθήσεις. Παρόλο που η πλειονότητα των σκαφών που δέχτηκαν επίθεση επαναπροωθήθηκε, οι άνθρωποι που τελικά κατάφεραν να φτάσουν στα ελληνικά νησιά δέχτηκαν επίσης βίαιες επιθέσεις. Σε αρκετές περιπτώσεις, τα σκάφη παγιδεύτηκαν στα σύνορα. Τα πλοία της Ακτοφυλακής που βρίσκονταν κοντά, κάποιες φορές τους επιτέθηκαν. Τα σκάφη έμεναν ακυβέρνητα για ώρες, παρόλο που οι αρχές είχαν ενημερωθεί σχετικά με τις ανησυχητικές συνθήκες πάνω στα σκάφη. Για παράδειγμα, στις 13 Ιουνίου είδαμε ένα σκάφος που είχε μείνει ακυβέρνητο πάνω από 15 ώρες.
Οι αριθμοί που βασίζονται αποκλειστικά στις κλήσεις κινδύνου που έλαβε το Alarm Phone στην περιοχή από τον Φεβρουάριο του 2020 μετράνε πάνω από 1.000 άτομα τα οποία αναχαιτίστηκαν από την τουρκική ακτοφυλακή κατά την προσπάθειά τους να φτάσουν στην Ελλάδα με σκάφος. Περισσότερες από το 50% των περιπτώσεων που χειριστήκαμε αφορούν αναχαιτήσεις ή επαναπροωθήσεις. Σε σύγκριση με τα προηγούμενα χρόνια, ο αριθμός των ατόμων που φθάνουν έχει μειωθεί σημαντικά, αλλά δεν υπάρχουν στοιχεία που να υποστηρίζουν τη μείωση του αριθμού των ανθρώπων που προσπαθούν να περάσουν απέναντι. Τα στοιχεία της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες δείχνουν μόλις 9.115 αφίξεις στην Ελλάδα από τη θάλασσα φέτος (τελευταία ενημέρωση στις 27 Σεπτεμβρίου 2020), σε σύγκριση με 59.726 το 2019. Ο αριθμός των ατόμων που αναχαιτίστηκαν και επαναπροωθήθηκαν είναι πιθανόν πολύ υψηλότερος από τον αριθμό των αφίξεων.
Περισσότερα από τα μισά σκάφη που κάλεσαν το Alarm Phone δέχτηκαν επίθεση – συχνά πριν να καλέσουν την τηλεφωνική γραμμή – είτε από κουκουλοφόρους που ερχόντουσαν από την Ελλάδα είτε από την ελληνική ακτοφυλακή, και στη συνέχεια επαναπροωθήθηκαν στα τουρκικά ύδατα. Αρκετοί άνθρωποι είπαν στο Alarm Phone ότι φοβόντουσαν την άσκηση βίας από την ελληνική ακτοφυλακή ακόμη και πριν ξεκινήσουν. Ήξεραν τι τους περίμενε, αλλά δεν έβλεπαν άλλη διέξοδο από το να εκθέσουν τον εαυτό τους σε αυτόν τον κίνδυνο.
Στις αρχές Μαρτίου το Alarm Phone ειδοποιήθηκε για πολλές καταστάσεις κινδύνου και είδε φρικτές επιθέσεις σε ανθρώπους και βάρκες τόσο από την ελληνική όσο και από την τουρκική ακτοφυλακή. Αναφέραμε λεπτομερώς αυτά τα περιστατικά στην προηγούμενη έκθεσή μας:
«Μεταξύ 1-3 Μαρτίου 2020, το Alarm Phone ειδοποιήθηκε για 14 περιπτώσεις κινδύνου στο Αιγαίο Πέλαγος. Μόνο τρία σκάφη κατάφεραν να φτάσουν στην Ελλάδα. Σε πολλές από τις περιπτώσεις κινδύνου καταγράψαμε σοβαρές παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, συμπεριλαμβανομένων πυροβολισμών κι άλλων επιθέσεων σε σκάφη από κουκουλοφόρους άντρες που αφαιρούσαν μηχανές κι εγκατέλειπαν τους ανθρώπους σε άμεσο κίνδυνο, καθώς και πολλές επιχειρήσεις προώθησης και επαναπροώθησης, ορισμένες προφανώς έχοντας σκοπό να βυθίσουν τα σκάφη των μεταναστών. Επανειλημμένα, οι δυνάμεις του Frontex και της ελληνικής ακτοφυλακής απλώς παρατηρούσαν τα σκάφη που βρίσκονταν σε κίνδυνο, αρνούμενες να παρέμβουν για αρκετές ώρες. Επίσης είδαμε πώς ελληνικές στρατιωτικές δυνάμεις και φασιστικές ομάδες επιτέθηκαν σε μετανάστες όταν έφτασαν στην ακτή. Τη Δευτέρα μάθαμε ότι ένα παιδί πνίγηκε ανοικτά της Λέσβου την Κυριακή».
Ακόμα και όταν ο αριθμός των προσπαθειών διέλευσης μειώθηκε ξανά, η συστηματική βία παρέμεινε. Οι επαναπροωθήσεις και η βία έχουν γίνει η νέα παλιά ρουτίνα στο Αιγαίο. Συνεχίζουμε να διαπιστώνουμε συστηματικές, βίαιες επιθέσεις εναντίον σκαφών που εισέρχονται στα ελληνικά χωρικά ύδατα, καθώς και την έλλειψη βοήθειας τόσο από τις ελληνικές όσο και από τις τουρκικές αρχές σε περιπτώσεις κινδύνου στη θάλασσα. Τα πλοία του ΝΑΤΟ και του Frontex εντοπίζονται ακόμα τακτικά στο σημείο ως ανενεργοί μάρτυρες, όπως φαίνεται από τη συμπεριφορά που περιγράφεται σε αυτήν την έκθεση του Mare Liberum. Είναι, το λιγότερο, συνένοχοι στις επιθέσεις εναντίον των μεταναστών στο Αιγαίο.
3. Περιπτώσεις επαναπροωθήσεων
Είναι ιδιαίτερα σημαντικό να υπογραμμιστεί η φρικτή κατάσταση που αντιμετωπίζουν οι μετανάστες τόσο κατά τη διάρκεια αυτών των ξαφνικών επιθέσεων στα σκάφη τους όσο και μετά όταν μένουν πολλές ώρες στην ανοιχτή θάλασσα, αβοήθητοι. Το Alarm Phone επεσήμανε αυτό το φαινόμενο, σε μια προηγούμενη έκθεση φέτος, η οποία βασίζεται σε μαρτυρίες των ανθρώπων που μετακινούνται.
Το Alarm Phone ενημερώθηκε την περίοδο μεταξύ 28 Φεβρουαρίου και 30 Σεπτεμβρίου για περίπου 55 περιπτώσεις επαναπροωθήσεων ή επιθέσεων. Αυτά είναι μερικά παραδείγματα:
Στις 29 Απριλίου ένα σκάφος με την ελληνική σημαία και στο οποίο επέβαιναν αξιωματικοί, έριξε στη θάλασσα ένα μικρότερο σκάφος με 6 κουκουλοφόρους, οι οποίοι επιτέθηκαν στο σκάφος των ταξιδιωτών, πήραν τη βενζίνη τους, έσπασαν τον κινητήρα, έδεσαν με ένα σχοινί το σκάφος και το τράβηξαν πίσω στα τουρκικά ύδατα. Στη συνέχεια κατέφτασαν δύο ακόμη σκάφη της Ελληνικής Ακτοφυλακής και δημιούργησαν μεγάλα κύματα για να σπρώξουν το σκάφος προς την Τουρκία. Τελικά η τουρκική ακτοφυλακή περισύλλεξε το σκάφος.
Στις 10 Μαΐου, ένα πλοίο με ελληνική σημαία, το οποίο όπως πληροφορηθήκαμε μετέφερε 2 αξιωματικούς που φορούσαν μάσκα, απείλησε μία βάρκα μεταναστών, πήρε τη βενζίνη τους, έσπασε τον κινητήρα τους και έσπρωξε το σκάφος με ένα ραβδί. Δύο ακόμη σκάφη εμφανίστηκαν από τη Λέσβο, χωρίς όμως να προβούν σε κάποια ενέργεια. Το σκάφος που βρισκόταν σε κίνδυνο διασώθηκε τελικά από την τουρκική ακτοφυλακή, η οποία στη συνέχεια πήρε τα χρήματά τους και τους μετέφερε πίσω σε ένα τουρκικό στρατόπεδο.
Στις 2 Ιουνίου το Alarm Phone ειδοποιήθηκε από ανθρώπους σε δύο βάρκες που βρίσκονταν σε κίνδυνο. Και οι δύο μετέφεραν περίπου 40 άτομα, τα οποία ήταν στη θάλασσα για αρκετές ώρες, και έπλεαν στα ελληνικά ύδατα, βόρεια της Λέσβου. Μας είπαν ότι ο κινητήρας τους είχε κοπεί και η βενζίνη τους είχε κλαπεί. Φωτογραφικό υλικό έδειχνε ένα πλοίο της Ελληνικής Ακτοφυλακής κοντά στο πλοίο που βρισκόταν σε κίνδυνο. Σύμφωνα με την Τουρκική Ακτοφυλακή, η οποία τελικά έσωσε τους ανθρώπους, η Ελληνική Ακτοφυλακή επαναπροώθησε τα σκάφη στα τουρκικά ύδατα.
Στις 4 Ιουνίου λάβαμε μία ειδοποίηση από τρεις βάρκες που βρίσκονταν σε κίνδυνο και που μετέφεραν συνολικά περίπου 105 άτομα. Νωρίς το πρωί, λάβαμε μια κλήση από μία βάρκα στο οποίο επέβαιναν περίπου 19 άτομα. Οι ταξιδιώτες μας είπαν ότι δέχτηκαν επίθεση από μία μικρή λέμβο που ερχόταν από την Ελλάδα, η οποία συνοδευόταν από ένα μεγαλύτερο πλοίο που βρίσκονταν εκεί κοντά. Το προσωπικό του μικρότερου σκάφους τους επιτέθηκε, τραυματίζοντας σοβαρά στο κεφάλι έναν άνδρα και έκανε τρύπες στο ύφασμα της βάρκας τους με μαχαίρι. Λίγο αργότερα, μάθαμε ότι οι άνθρωποι περισυλλέχθηκαν από την Τουρκική Ακτοφυλακή. Την ίδια μέρα, λάβαμε ένα βίντεο από ένα άλλο σκάφος που βρισκόταν σε κίνδυνο, όπου φαινόταν ότι δεχόταν επίθεση από κουκουλοφόρους. Σε πολλές άλλες περιπτώσεις, όπως για παράδειγμα στις 8, 13 και 17 Ιουνίου, οι ταξιδιώτες μάς μίλησαν για βίαιες επιθέσεις από κουκουλοφόρους άνδρες σε πλοία της Ελληνικής Ακτοφυλακής.
Στις 9 Αυγούστου το Alarm Phone έλαβε μια κλήση κινδύνου από μια ομάδα περίπου 80 ατόμων που επαναπροωθήθηκαν βίαια στην Τουρκία, έχοντας τοποθετηθεί σε σωσίβιες σχεδίες. Βίντεο και φωτογραφίες τούς έδειχναν να πλέουν ακυβέρνητοι στο Αιγαίο Πέλαγος. Λίγο μετά το πρώτο τηλεφώνημα, μάθαμε ότι οι άνθρωποι που βρίσκονταν σε κίνδυνο είχαν περισυλλεχθεί από την Τουρκική Ακτοφυλακή και μεταφέρονταν πίσω στην Τουρκία ενάντια στη θέλησή τους.
Πιο πρόσφατα, στις 6 Σεπτεμβρίου, ειδοποιηθήκαμε για μια ομάδα ανθρώπων που βρίσκονταν σε κίνδυνο και είχε επαναπροωθηθεί πέρα από τα σύνορα από τη βουλγαρική αστυνομία, προς την Ελλάδα. Μετά από δύο ημέρες εν κινήσει, οι άνθρωποι ανέφεραν ότι ήταν αφυδατωμένοι, πεινασμένοι και εξαντλημένοι. Μας πήρε άλλες δύο μέρες για να αποκαταστήσουμε ξανά την επικοινωνία και ενημερωθήκαμε για μια περαιτέρω επαναπροώθηση από την Ελλάδα προς την Τουρκία. Είχαν εκδιωχθεί παράνομα από την ΕΕ. Είπαν ότι ξυλοκοπήθηκαν από τη συνοριακή αστυνομία, η οποία έκλεψε επίσης τα τηλέφωνα και τα χρήματά τους. Τουλάχιστον ένα άτομο πέθανε κατά τη διάρκεια αυτής της βάναυσης σειράς επαναπροωθήσεων.
Ο MARE LIBERUM κατέγραψε μία επαναπροώθηση μιας ομάδας που είχε αποβιβαστεί σε ένα ελληνικό νησί. Το πρωί της 30ης Απριλίου 2020, ένα πλοίο που μετέφερε 14 άτομα έφτασε στη Χίο. Λίγο αργότερα, κατέφτασε και η Ελληνική Ακτοφυλακή. Έκθεση αυτοπτών μαρτύρων, καθώς και τα βίντεο που μοιράστηκαν από την Τουρκική Ακτοφυλακή, υποδηλώνουν ότι η Ελληνική Ακτοφυλακή συγκέντρωσε τους ταξιδιώτες σε ένα εγκαταλελειμμένο κτίριο πριν να τους αναγκάσει να μπουν σε ένα από τα πλοία τους. Στη συνέχεια πήραν το γκρουπ στο μικρό νησί Boğaz. Υπάρχουν επίσης 3 άλλες αναφορές περιστατικών όπου συνέβη το ίδιο: Ένα στη Σύμη στις 23 Μαρτίου, ένα στη Σάμο στις 28 Απριλίου και ένα στη Χίο στις 30 Απριλίου.
Αρκετές άλλες οργανώσεις είχαν αναφέρει παλιότερα τέτοιες ενέργειες. Το Νομικό Κέντρο Λέσβου παρέχει μια λεπτομερή περιπτωσιολογική μελέτη. Εκτός από αυτήν την πρακτική, η Ελληνική Ακτοφυλακή επαναπροωθεί όλο και περισσότερους ανθρώπους τοποθετώντας τους σε λεγόμενες σωσίβιες σχεδίες και αφήνοντάς τες ακυβέρνητες. Το Just Security, ένα διαδικτυακό φόρουμ που συνδέεται με τη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης, δημοσίευσε μια έκθεση στην οποία τεκμηριώνει τουλάχιστον 11 φερόμενα περιστατικά επαναπροώθησης που αφορούσαν σωσίβιες λέμβους μεταξύ 23 Μαρτίου και 22 Μαΐου. Εκτεταμένες και λεπτομερείς αναφορές των Der Spiegel, The New Humanitarian και leftvision επιβεβαιώνουν πρακτικές επαναπροώθησης που αφορούν σωσίβιες λέμβους, ακόμη και ανθρώπων που είχαν φτάσει με ασφάλεια σε ένα από τα ελληνικά νησιά. Το Bellingcat απέδειξε ότι οι μασκοφόροι άντρες που παρενοχλούσαν και επιτίθονταν σε σκάφη στο Αιγαίο χρησιμοποιούσαν ένα πλοίο της Ελληνικής ακτοφυλακής.
Σύμφωνα με το Aegean Boat Report, η Τουρκική Ακτοφυλακή έχει σταματήσει φέτος 356 σκάφη μεταξύ 28 Φεβρουαρίου και 30 Σεπτεμβρίου, ενώ έχουν φτάσει μόλις 124. Σε πολλές από αυτές τις περιπτώσεις οι επιβάτες έχουν αναφέρει ότι η Ελληνική Ακτοφυλακή προσπάθησε ενεργά να σταματήσει την είσοδό τους στα ελληνικά χωρικά ύδατα, προτού την βίαιη επαναπροώθησή τους. Μετά από πολλές ώρες χωρίς βοήθεια, οι άνθρωποι διασώθηκαν τελικά από τις τουρκικές Αρχές και επέστρεψαν στην Τουρκία.
4. Νέα φυγή: Πυρκαγιά στη Μόρια στη Λέσβο
Η ελληνική κυβέρνηση παράτεινε το lockdown στο hotspot της Μόρια από τις αρχές Μαρτίου έως την ημέρας της πυρκαγιάς, τη νύχτα μεταξύ 8 και 9 Σεπτεμβρίου. Ενώ οι άνθρωποι σε όλη την Ελλάδα κλήθηκαν να διατηρήσουν κοινωνικές αποστάσεις τουλάχιστον 1,5 μέτρου, 12.000 άτομα που παρά την επιθυμία τους να προχωρήσουν, παρέμειναν σε κατάσταση αβεβαιότητας στη Μόρια. Αναγκάστηκαν να ζήσουν σε ένα πυκνοκατοικημένο στρατόπεδο. Οι περισσότεροι δεν είχαν πρόσβαση σε καμία υγειονομική υποδομή, τρεχούμενο νερό, ηλεκτρικό ρεύμα, κατάλληλο καταφύγιο ή ιατρικές υπηρεσίες κι έτσι όχι μόνο δεν μπορούσαν να καλύψουν τις δικές τους βασικές ανάγκες, αλλά ούτε καν να υιοθετήσουν τα αυστηρά μέτρα υγιεινής. Στις 2 Σεπτεμβρίου επιβεβαιώθηκε το πρώτο κρούσμα κορωνοϊού μέσα στο στρατόπεδο. Αυτό έγινε λίγο μετά το κλείσιμο της μόνης κλινικής απομόνωσης κρουσμάτων κορωνοϊού των Γιατρών Χωρίς Σύνορα (ΓΧΣ), ενώ στην ΜΚΟ επιβλήθηκε πρόστιμο 35.000 ευρώ λόγω έλλειψης άδειας οικοδόμησης. Η αντίδραση των τοπικών αρχών στον τότε ραγδαία αυξανόμενο αριθμό νέων κρουσμάτων δεν ήταν να αυξήσει το ιατρικό προσωπικό ή να ανοίξει ξανά την κλινική απομόνωσης, αλλά να στείλει περισσότερη αστυνομία και να εξαγγείλει διαγωνισμό για συμβόλαιο ύψους 350.000 ευρώ για έναν φράχτη γύρω από τη Μόρια. Πολλοί πρόσφυγες ισχυρίστηκαν ότι ο κορωνοϊός χρησιμοποιήθηκε ως δικαιολογία για να τους εγκλωβίσουν. Αξίζει να επισημανθεί ότι τα μόνα πραγματικά μέτρα που ελήφθησαν για την πρόληψη της εκδήλωσης του ιού στη Μόρια ήταν οι αυτόνομες προσπάθειες των ίδιων των κατοίκων, πρωτοβουλίες όπως η Ομάδα Ευαισθητοποίησης για τον κορωνοϊό στη Μόρια. Ήταν εξαιρετικά αποτελεσματικές δεδομένου των φρικτών καταστάσεων που οι κάτοικοι αναγκάζονταν να υπομένουν.
Τη νύχτα μεταξύ 8 και 9 Σεπτεμβρίου ξέσπασαν πολλές μεγάλες πυρκαγιές στο περίφημο στρατόπεδο της Μόρια στη Λέσβο. Εκείνη την περίοδο περισσότεροι από 12.000 πρόσφυγες ήταν αναγκασμένοι να ζουν εκεί. Οι ισχυροί άνεμοι προκάλεσαν τη γρήγορη εξάπλωση της φωτιάς, πηδώντας από σκηνή σε σκηνή στον πυκνοκατοικημένο χώρο. Η φωτιά κατέστρεψε εντελώς το αρχικό στρατόπεδο, μια πρώην στρατιωτική βάση, και τη συντριπτική πλειονότητα των περιχώρων, άτυπο μέρους του στρατοπέδου – τη λεγόμενη ζούγκλα.
Ο κόσμος μπορούσε να παρακολουθήσει ζωντανά στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης καθώς η ελληνική αστυνομία έσπρωχνε προς τα πίσω τους κατοίκους της Μόρια ενώ προσπαθούσαν να ξεφύγουν από το στρατόπεδο που καιγόταν και έριχνε δακρυγόνα στο πλήθος – μέσα στο οποίο υπήρχαν πολλά παιδιά.
Αυτό το είδος συμπεριφοράς επαναλήφθηκε τις επόμενες ημέρες.
Αντί να παρέχει καταφύγιο και τα απολύτως απαραίτητα για τους τραυματισμένους και τους εκ νέου εκτοπισμένους ανθρώπους, η αστυνομία χρησιμοποίησε βία και δακρυγόνα. Οι αρχές ζήτησαν περισσότερα μονάδες ΜΑΤ από την ηπειρωτική Ελλάδα. Οι άνθρωποι βρέθηκαν αντιμέτωποι με την επιθετικότητα του κράτους σε κάθε τους βήμα, αλλά η βία ήταν πλέον υπερβολική για αυτούς που διαμαρτύρονταν εναντίον ενός ακόμη στρατοπέδου και απαιτούσαν ελευθερία κινήσεων. Εν τω μεταξύ, η αστυνομία και οι δεξιοί ντόπιοι εμπόδισαν ΜΚΟ και ακτιβιστές να φτάσουν στους εξαντλημένους πρόσφυγες για να τους διανείμουν τρόφιμα και νερό.
Η οξύτητα της κατάστασης μπορεί να ήταν μη συνήθης, αλλά το περιστατικό δεν ήταν ούτε καινούργιο ούτε μεμονωμένο. Είναι σύμπτωμα ενός συνεχούς τρόπου συμπεριφοράς των ελληνικών αρχών, οι οποίες αντιμετωπίζουν τους πρόσφυγες ως μια ανεπιθύμητη μάζα που πρέπει να ελέγχεται και να καταστέλλεται παρά να προστατεύεται.
Η Μόρια υπήρξε ανέκαθεν σημαντικό μέρος της ευρωπαϊκής πολιτικής αποτροπής. Οι καταστροφικές, απάνθρωπες συνθήκες διαβίωσης στη Μόρια δεν προκλήθηκαν ποτέ λόγω έλλειψης χρημάτων ή οργανωτικής ικανότητας. Από πίσω ήταν η πολιτική επιθυμία να καταστεί η ΕΕ όσο το δυνατόν λιγότερο ελκυστική για τους ανθρώπους που αναζητούν ασφάλεια.
Ενώ κανείς ποτέ δεν θεωρήθηκε υπεύθυνος για τους πολλούς θανάτους που προκάλεσαν οι καταστροφικές συνθήκες στη Μόρια, η (παραστατική) δίκη εναντίον των έξι εφήβων που κατηγορήθηκαν για εμπρησμό ξεκίνησε μόλις δύο εβδομάδες μετά την πυρκαγιά, αφού υψηλόβαθμοι υπουργοί ανακοίνωσαν αμέσως ότι οι δράστες είχαν βρεθεί.
5. Η κατάσταση στην Τουρκία και οι συνεπειες για τους ανθρώπους που μετακινουνται
Το 2016 υπεγράφη η συμφωνία μεταξύ ΕΕ και Τουρκίας, η οποία μέχρι σήμερα παραμένει η βάση για τη μόνιμη κατάσταση εγκλεισμού στην οποία βρίσκονται οι άνθρωποι. Ενώ συχνά εστιάζουμε στην επισφαλή κατάσταση για τους ανθρώπους μετά την άφιξή τους στην επικράτεια της ΕΕ, τείνουμε να ξεχνάμε πως το ευρωπαϊκό καθεστώς μετανάστευσης επηρεάζει τη ζωή των ανθρώπων πολύ πριν φτάσουν στην ΕΕ. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα στην Τουρκία, όπου ο Ερντογάν χρησιμοποιεί τους ανθρώπους που μετακινούνται ως διαπραγματευτικό χαρτί στις διαπραγματεύσεις του με την Ευρώπη. Χρειάζεται υποστήριξη από την Ευρώπη και από αλλού για τους πολέμους του εντός της Τουρκίας, στη Βορειοανατολική Συρία και πιο μακριά. Επίσης, πρέπει να παρουσιαστεί στο εγχώριο κοινό του ως ισχυρός ηγέτης για να παραμείνει στην εξουσία. Ο Ερντογάν έχει αποδειχθεί πρόθυμος να αλλάξει την κατάσταση για τους μετανάστες στα σύνορα και εντός της Τουρκίας, εφόσον μπορεί να αποκομίσει κάτι από αυτό. Αυτό οδήγησε στην κλιμάκωση στο Αιγαίο στις αρχές Μαρτίου 2020. Ο Ερντογάν προσπάθησε να κερδίσει στήριξη για τον πόλεμό του ενάντια στις αυτόνομες περιοχές της βορειοανατολικής Συρίας. Στόχος του είναι η επανεγκατάσταση στην περιοχή εκατομμυρίων Σύριων που βρίσκονται σήμερα στην Τουρκία. Η Ευρωπαϊκή Ένωση αντέδρασε ενισχύοντας το συνοριακό καθεστώς της, καθιστώντας το ακόμη πιο σκληρό. Αύξησε τα μέτρα ασφάλειας και επιτήρησης και εξαπέλυσε θανατηφόρα βία εναντίον των ανθρώπων που προσπαθούσαν να φτάσουν στην επικράτειά της, είτε μέσω θαλάσσης είτε μέσω ξηράς. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα πολλά άτομα να παγιδευτούν σε μία άδικη κατάσταση αβεβαιότητας και, λόγω του κορωνοϊού, επίσης σε έναν χώρο που δεν διαθέτει δομές στήριξης. Χιλιάδες άνθρωποι δεν έχουν πρόσβαση σε κάποιον τρόπο που να καλύπτει τις βασικές τους ανάγκες ή σε οποιαδήποτε υποδομή υγείας.
Ωστόσο, όπως πάντα, σε αυτές τις δύσκολες στιγμές, ακτιβιστές και άνθρωποι που μετακινούνται ένωσαν τις δυνάμεις τους σε μια προσπάθεια να αντισταθούν στο απάνθρωπο συνοριακό καθεστώς της Ευρώπης και της Τουρκίας, χτίζοντας αλληλεγγύη στο έδαφος. Οι εξελίξεις στην Τουρκία τις τελευταίες εβδομάδες είναι ανησυχητικές. Φαίνεται ότι η συμφωνία μεταξύ ΕΕ και Τουρκίας έχει αποκατασταθεί και χρησιμοποιείται εκ νέου βία ώστε να εμποδιστούν οι άνθρωποι να ασκήσουν το δικαίωμά τους να μετακινούνται όπου επιθυμούν. Από τις 7 Μαρτίου, η Mülteci Der, μια πρωτοβουλία αλληλεγγύης από τη Σμύρνη, αναγνώρισε ότι ήταν πιθανό να συμβεί το εξής:
«Η κυβέρνηση της Τουρκίας δεν έχει προβεί σε επίσημη δήλωση που να λέει ότι τα δυτικά της σύνορα είναι ανοιχτά. Απλώς χαλαρώνει τους συνοριακούς ελέγχους λέγοντας, «Η πολιτική μας για τους πρόσφυγες είναι η ίδια, αλλά κυριαρχεί μια τέτοια κατάσταση που δεν είμαστε πλέον σε θέση να κρατήσουμε τους πρόσφυγες». Δεν υπάρχει καμία εξήγηση για το πόσο θα διαρκέσει αυτή η κατάσταση. Με άλλα λόγια, υπάρχει περίπτωση η απόφαση αυτή να ανακληθεί ανά πάσα στιγμή».
Τι σημαίνει αυτό πραγματικά για τους ανθρώπους που μετακινούνται κι έχουν κολλήσει στην Τουρκία; Ποια είναι η επί τόπου κατάσταση για τους ανθρώπους που προσπαθούν να φτάσουν στην επικράτεια της ΕΕ και πώς άλλαξε η πανδημία της νόσου Covid-19 αυτές τις συνθήκες;
Από το καλοκαίρι του 2019, και ειδικά μετά την κατοχή τμημάτων της βορειοανατολικής Συρίας τον Νοέμβριο του 2019, έχει σημειωθεί τεράστια αύξηση αναγκαστικών απελάσεων και επανεγκατάστασης Σύριων σε τμήματα της Συρίας – είτε πρόκειται για την κατεχόμενη Afrin είτε για τα πρόσφατα κατεχόμενα εδάφη στο βορειοανατολική Συρία. Ο πόλεμος της Τουρκίας στη Συρία ήταν επίσης κρίσιμος για την κλιμάκωση στα ελληνοτουρκικά σύνορα στις αρχές Μαρτίου 2020. Ο Ερντογάν δέχτηκε μεγάλη διεθνή πίεση λόγω της επίθεσης της Τουρκίας και της μαζικής καταστροφής στο Idlib. Οι πρώην εταίροι του τον στήριζαν όλο και λιγότερο. Προκειμένου να αντιμετωπίσει την κατάσταση και να καθησυχάσει τους εγχώριους κριτικούς του, προέβη σε ένα δραστικό βήμα τον Φεβρουάριο του 2020. Στις 29 Φεβρουαρίου, η τουρκική κυβέρνηση δήλωσε ότι θα σταματούσε να εμποδίζει τους ανθρώπους να κινηθούν προς την Ευρώπη και ότι θα ανοίξει τα σύνορα. Μετά από αυτό, χιλιάδες άρχισαν να κινούνται προς τα χερσαία σύνορα, ειδικά προς το Pazarkule. Οι διαθέσιμες πληροφορίες ήταν αντιφατικές. Το χάος στο οποίο ήλπιζε ο Ερντογάν γρήγορα υλοποιήθηκε. Οι μετανάστες στην Κωνσταντινούπολη και σε άλλες πόλεις εξαναγκαζόντουσαν να επιβιβαστούν σε λεωφορεία και οδηγούνταν στην παραμεθόρια περιοχή. Βίντεο και φωτογραφίες αποδεικνύουν τη συμμετοχή μελών των φασιστικών γκρίζων λύκων που ανάγκαζαν τους ανθρώπους να επιβιβαστούν και να αποβιβαστούν από τα λεωφορεία.
Στα ελληνοτουρκικά σύνορα, οι ελληνικοί συνοριοφύλακες και το προσωπικό του Frontex από όλη την Ευρώπη αντέδρασαν με ισχυρή δύναμη. Χρησιμοποίησαν δακρυγόνα αλλά και μικρά όπλα. Εκείνοι που βρήκαν κάποιο σημείο για να διασχίσουν τον ποταμό Έβρο προς την Ελλάδα, ως επί το πλείστον, βρέθηκαν και επαναπροωθήθηκαν βίαια, όπως δείχνει η ακόλουθη μαρτυρία από την εφημερίδα Almodon:
«Αφού περάσαμε το ποτάμι, ξεκινήσαμε να περπατάμε στο δάσος και πιστεύαμε ότι είχαμε φτάσει στο τέλος του δύσκολου δρόμου της διέλευσης των συνόρων. Αλλά οι Έλληνες συνοριοφύλακες μας περικύκλωσαν γρήγορα, σημαδεύοντάς μας με τα όπλα τους. Μας πήρανε τα πάντα, τηλέφωνα, χρήματα, ρολόγια, ακόμη και τη ζώνη από το παντελόνι κάποιου. Όχι μόνο αυτό, αλλά κατέστρεψαν και τα ρούχα μας, παρά τις άσχημες καιρικές συνθήκες».
Ο Ερντογάν έλαβε γρήγορα αυτό που ήθελε. Μετά από λίγο καιρό, κατέστη σαφές ότι η Ευρώπη υπέκυπτε στα αιτήματά του. Θα αγνοούσαν το διεθνές δίκαιο και θα επέτρεπαν τον επιθετικό πόλεμο ενάντια στη Βόρεια Συρία και τα εγκλήματα στο Αφρίν να συνεχιστούν. Σε αντάλλαγμα, ο Ερντογάν ανέστρεψε την απόφασή του και ανάγκασε τους μετανάστες να επιβιβαστούν πάλι στα λεωφορεία. Τούρκοι στρατιώτες κατέστρεψαν την προσωρινή υποδομή που είχε δημιουργηθεί, έκαψαν σκηνές και σκόρπισαν τους ανθρώπους από την παραμεθόρια περιοχή. Δεδομένου ότι ήταν την περίοδο που ο κορωνοϊός εξαπλωνόταν, οι μετανάστες στην Τουρκία ήταν ιδιαίτερα ευάλωτοι και βρέθηκαν πλήρως εκτεθειμένοι στην απειλή του ιού. Τους εξανάγκασαν να μπουν σε καραντίνα και στη συνέχεια αφέθηκαν στον δρόμο χωρίς τίποτα, όπως ανέφεραν ακτιβιστές από την περιοχή της Σμύρνης:
«Αφού ανακοίνωσαν το άνοιγμα των συνόρων η κατάσταση έγινε χαοτική. Πολλοί άνθρωποι άρχισαν να αλλάζουν όλα τους τα χρήματα. Από κάποια στιγμή και μετά δεν μπορούσαμε να βρούμε ξένο νόμισμα στην περιοχή για αρκετές ημέρες. Ήταν αμέσως μετά τον θάνατο Τούρκων στρατιωτών στο Idlib. Η αστυνομία αλλά και η κοινωνία ήταν πολύ πιο επιθετικές απέναντι στους μετανάστες, ειδικά εναντίον των Σύριων. Ήμουν έξω με έναν Σύριο φίλο εκείνη την ημέρα, όταν μας σταμάτησαν αστυνομικοί. Φαινόντουσαν πολύ θυμωμένοι. Όταν στις 8 μ.μ. τους είπα [στους αστυνομικούς] ότι ένιωθα ότι θα με ξυλοκοπούσαν, ένας από αυτούς απάντησε σοβαρά: «Πονάμε, θρηνούμε τις απώλειές μας». Έμοιαζαν σαν να έψαχναν κάποιον να πληρώσει για την απώλεια τους».
Μετά από αυτό, η κατάσταση για τους ανθρώπους που μετακινούνται συνεχώς επιδεινωνόταν, ειδικά για εκείνους που επαναπροωθούνταν από τις ελληνικές αρχές ή συλλαμβάνονταν από την τουρκική ακτοφυλακή ή την αστυνομία ενώ προσπαθούν να διασχίσουν τα σύνορα, είτε μέσω ξηράς είτε μέσω θαλάσσης. Στις 13 Απριλίου μια ομάδα έφτασε στον σταθμό λεωφορείων της Σμύρνης. Τους άφησαν στον δρόμο χωρίς φαγητό, χωρίς χρήματα και χωρίς ενημέρωση. Είχαν ζήσει πολλούς μήνες αγώνων και τραυματικών γεγονότων στα σύνορα. Αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν το στρατόπεδο τους, αλλά δεν είχαν πουθενά να πάνε. Τέτοιες καταστάσεις επαναλήφθηκαν ξανά και ξανά. Όχι μόνο στη Σμύρνη, αλλά και στη Niğde. Με τον κορωνοΪό και μετά τις εξελίξεις του Μαρτίου, τα πράγματα άρχισαν να αλλάζουν. Οι άνθρωποι στα σύνορα ή αυτοί που σχεδίαζαν να πάνε στα σύνορα άρχισαν να παραιτούνται ο ένας μετά τον άλλο. Κάποιοι έλεγαν: «Φεύγουμε από τα σύνορα και επιστρέφουμε πίσω, όσο ακόμα μπορούμε».
Κατά τη διάρκεια της πανδημίας του κορωνοϊού, η πρόσβαση σε υπηρεσίες στην Τουρκία ήταν σχεδόν αδύνατη για τους πρόσφυγες. Για παράδειγμα, έγινε πιο δύσκολο για τους δικηγόρους και τους ορκωτούς μεταφραστές να επισκέπτονται τους πελάτες τους σε κέντρα κράτησης. Επιπλέον, οι ΜΚΟ και οι περισσότερες άλλες υπηρεσίες/οργανώσεις έκλεισαν. Θεωρητικά μπορούσε κανείς να επικοινωνήσει μαζί τους μέσω τηλεφώνου ή μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, αλλά τα πράγματα με τα οποία μπορούν να βοηθήσουν είναι πολύ περιορισμένα, όπως ανέφερε ο επί τόπου ακτιβιστής των ανθρωπίνων δικαιωμάτων: «Είχαμε μια υπόθεση και έπρεπε να επισκεφτούμε έναν πελάτη σε ένα κέντρο κράτησης. Ωστόσο, περιμέναμε πάνω από μια εβδομάδα για να βρούμε έναν δικηγόρο ικανό να πάει εκεί και όταν τελικά βρήκαμε έναν, της είπαν ότι ο πελάτης δεν ήταν εκεί». Η πανδημία του κορωνοϊού επιδείνωσε μια ήδη άσχημη κατάσταση, καθώς υπάλληλοι οργανώσεων όπως η Τουρκική Ερυθρά Ημισέληνος δεν μπορούσαν να φύγουν από τα σπίτια τους και δεν τους επιτρεπόταν να εργαστούν επί τόπου. Αγνόησαν τα πάντα, ακόμη και κλήσεις έκτακτης ανάγκης και άφησαν τους ανθρώπους εγκαταλειμμένους στον δρόμο.
Το έργο αλληλεγγύης πραγματοποιήθηκε σχεδόν εξ ολοκλήρου από άτομα από δίκτυα ακτιβιστών. Ωστόσο, οι δυνατότητές τους ήταν επίσης περιορισμένες λόγω των περιορισμών Covid-19 και της εκτεταμένης παρουσίας δυνάμεων ασφαλείας. Παρά τους περιορισμούς αυτούς, παρείχαν στους μετανάστες φαγητό, πήγανε ανθρώπους σε σταθμούς λεωφορείων ή κανόνισαν αυτοκίνητα που τους μετέφεραν σε μεγαλύτερες πόλεις.
6. Κινήματα αλληλεγγύης μάχονται ενάντια στην αυξανόμενη βία
Οι επαναπροωθήσεις δεν είναι μόνο σκόπιμες και βίαιες ενέργειες που πραγματοποιούνται από την Ελληνική Ακτοφυλακή, αλλά εμπλέκουν επίσης τις διάφορες ευρωπαϊκές αρχές που παρακολουθούν σιωπηλά και, συνεπώς, ανέχονται σιωπηρά τις καθημερινές παραβιάσεις που λαμβάνουν χώρα στα ελληνοτουρκικά σύνορα. Ο τρόπος με τον οποίο ο κάθε μεμονωμένος αξιωματικός ενεργεί και υπακούει στις εντολές του/της, καθώς και η κατάσταση του δημόσιου διαλόγου σχετικά με αυτήν τη συνεχιζόμενη εξέλιξη είναι ενσωματωμένες στη ρατσιστική ευρωπαϊκή συνοριακή πολιτική. Είναι μέρος μιας συνολικής στροφής προς τα δεξιά στα ευρωπαϊκά κοινοβούλια και στην Αθήνα. Η απάνθρωπη και εχθρική ρητορική εναντίον των μεταναστών υπό το φως της πυρκαγιάς που κατέστρεψε το περίφημο στρατόπεδο της Μόρια δείχνει ότι η αποτροπή και η βία είναι οι κατευθυντήριες αρχές της ευρωπαϊκής μεταναστευτικής πολιτικής, ακόμη και για εκείνα τα κόμματα στην κεντροαριστερά πλευρά του πολιτικού φάσματος.
Ανησυχούμε πολύ για την καλά τεκμηριωμένη αύξηση των περιπτώσεων σοβαρής βίας εναντίον των μεταναστών στα τουρκο-ελληνικά σύνορα και συγκεκριμένα την επαναπροώθηση και τη μη παροχή βοήθειας κατά τη διάρκεια του κινδύνου στη θάλασσα. Οι ευρωπαϊκές αρχές έχουν καθήκον να διασώσουν τους ανθρώπους σε ένα ασφαλές μέρος. Αυτή η έκθεση απέχει πολύ από το να είναι η μόνη που να δείχνει ότι για πολλούς πρόσφυγες η Τουρκία δεν είναι ασφαλές μέρος. Ωστόσο, οι αρχές όχι μόνο αποτυγχάνουν να εκπληρώσουν το καθήκον τους, ποινικοποιούν επίσης ενεργά τους ανθρώπους που μετακινούνται, καθώς και τα έργα αλληλεγγύης που λειτουργούν επί τόπου εναντίον των επιδεινούμενων συνθηκών. Εντούτοις, μέσα σε αυτό το περιβάλλον, είναι ακριβώς αυτές οι πρωτοβουλίες, η αυτό-οργάνωση των μεταναστών, καθώς και νέες συλλογικές προσεγγίσεις για αγώνα και απόκτηση χώρου για τους ανθρώπους που μετακινούνται στο Αιγαίο, που γίνονται πιο σημαντικές από ποτέ.
